بحران‌ زیست محیطی خلیج گرگان در سایه بی توجهی مسئولان و عدم مدیریت صحیح منابع آبی

خشکسالی اثرات مخرب خود را در محیط زیست گلستان تثبیت کرده که یکی از موارد مهم، خشک شدن تدریجی مساحت تالاب بین المللی خلیج گرگان بوده که در صورت ادامه بی‌توجهی در آینده نزدیک این اکوسیستم ارزشمند به کانون اصلی گرد و غبار و ریزگرد تبدیل خواهد شد.

به گزارش ایرنا، این پهنه آبی در سده‌های پیشین با برخورداری از آب فراوان زمینه ایجاد بندرگاه هایی چون گز و ترکمن را فراهم کرده و بر رونق و شکوه این مناطق افزوده بود اما در چند سال اخیر گرفتار خشکسالی شده و آن همه شکوه و عظمت تاریخی به نمایشی از مرگ تدریجی و نیستی تبدیل شده است.

افزایش دمای هوای کره زمین، تغییر اقلیم و در نتیجه تبخیر بیشتر آب در کنار حفر چاه های متعدد کشاورزی و کاهش فراوان سفره آب زیرزمینی که موجب مکش آب خلیج گرگان برای جبران این برداشت ها می شود موجب شد روز به روز از سطح  و عمق آب خلیج گرگان کاسته شده و بر مساحت صحرای بی آب و علفی که قبلا بخشی از مساحت این پهنه آبی بود، افزوده شود.

ثبت خلیج گرگان در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپو زاغمرز در استان مازندران به‌ عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر ثابت کرد این خلیج و نواحی اطراف آن یک مجموعه ارزشمند زیست ‌محیطی است.

خلیج گرگان سال‌هاست که گرفتار چالش‌هایی از جمله کمبود آب برای تجدید حیات آبزیان، شکار بی رویه، لایروبی نکردن کانال های آبرسان، افزایش تعداد آب بندان و مزارع پرورش ماهی در بالا دست شده و این عوامل بر بحرانی شدن شرایط منطقه افزوده و ضرورت تلاش برای حل آن را جدی تر کرده است.

۳۰ درصد خلیج بین المللی گرگان خشک شد

استاندار گلستان در جلسه  روز گذشته شورای برنامه ریزی و توسعه استان که با حضور دبیر ملی سیاست گذاری و هماهنگی پدیده گرد و غبار سازمان حفاظت و محیط زیست برگزار شد، گفت: علاج بخشی خلیج گرگان به وسعت ۴۰۰ کیلومتر که حدود ۳۰ درصد آن خشک شده الزامی است.

هادی حق شناس اظهار داشت: سازمان محیط زیست به عنوان متولی مدیریت پدیده ریزگردها در کشور است و تلاش می کنیم با استفاده از منابع ملی سازمان و  منابع استانی انتقال آب به خلیج گرگان و لایروبی آن در کوتاه ترین زمان ممکن امکان تهدید شهرهای استان توسط ریزگردها را کاهش دهیم.

ضرورت تزریق آب به خلیج

شماری از کارشناسان با تاکید بر اجرای طرح لایروبی خلیج گرگان، تزریق آب دریای خزر به این پهنه آبی را خواستار شدند.

جمعی از کارشناسان محیط زیستی معتقدند استمرار حیات این استان شمالی منوط به نجات خلیج گرگان و تزریق آب به این پهنه آبی پس از انجام مطالعات کارشناسی است که باید هر چه زودتر برای نجات این تالاب بین المللی تدابیر ویژه ای اتخاذ شود.به گفته مسوولان امر نوسانات آب دریای خزر فاقد دوره زمانی منظم است و نباید  به پدیده تسلسل چند ده ساله خزر تکیه کرد.

لزوم مشارکت نهادهای متولی برای رفع مشکل خلیج گرگان

استاندار گلستان ادامه داد: احیای خلیج گرگان نیازمند آب است و باید تمام دستگاه های متولی به دنبال یافتن چاره برای رساندن آب به این پهنه باشند.تحلیل داده‌های ناشی از اجرای آخرین پژوهش میدانی استادان علوم حوزه دریایی نشان می‌دهد که لایروبی دالان‌های منتهی به خلیج گرگان، اثربخش‌ترین روش برای نجات این زیستگاه ارزشمند آبی دریای خزر است.

خلیح گرگان سال ها است به اشکال مختلف حال ناخوش خود را با فراگیری و چنگ جلبک‌ها، انتشار بوی بد و در هفته های اخیر هم با پس‌زدن جزیره آکاز بازگو می‌کند اما این صدا هنوز به جایی که بتواند منشا فعالیت برای نجات این پهنه آبی شود؛ نرسیده است.

پیش از این اسماعیل مهاجر، مدیرکل حفاظت محیط زیست در سال ۹۶ گفته بود منطقه‌ای که به طور طبیعی چند صد هکتار آب داشته و زیستگاه برخی گونه‌های آبزی بسیار نادر و در حال انقراض مانند ماهی خاویاری است، با کم شدن ورودی آب و هم‌چنین ورود فاضلاب شهری به تلی از آلودگی تبدیل شده است.

لایروبی رودخانه های منتهی به خلیج

لایروبی رودخانه‌های منتهی به خلیج گرگان، افزایش حق‌آبه بیشتر و انتقال آب نکارود، لایروبی کانال‎های چپاقلی و خوزینی، پمپاژ از پساب نکارود و ایجاد کانال جدید از راهکارهای مطرح شده کارشناسان برای نجات خلیج گرگان به شمار می رود.

در همین ارتباط رییس پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی معتقد است: مدل‌سازی انجام شده در سال ۲۰۱۶ نشان می دهد که خلیج گرگان در صورت خشک شدن می تواند به عنوان یک منبع گرد و غبار محسوب شده و غلظت قابل ملاحظه ای داشته باشد.

پروین غفاریان اظهار داشت: گرد و غبار ناشی از خشک شدن خلیج گرگان می تواند حدود هزار میکروگرم از هوای خشک را تا سطح بالای جوی برده که اگر هفت متر بر ثانیه باشد این گرد و غبار محدوده ای تا وسعت ۵۰ کیلومتر را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

به گفته وی؛ همچنین دما نقش بسزایی در کاهش تراز آب خزر و خشک شدن خلیج گرگان دارد به طوری که سالانه شاهد افزایش ۲ صدم درجه دمای بیشینه در منطقه هستیم و این نشان می دهد که روند افزایش تصادفی نیست بلکه به دلیل برخی عوامل از جمله افزایش شهر نشینی و بخش زیادی به علت تغییر اقلیم است.

نقش مهم خلیج گرگان در حفظ چرخه زیست دریای خزر

خلیج گرگان با کارکرد اقتصادی و اکولوژیکی در تکثیر آبزیان، ماهیان استخوانی و غضروفی، جذب پرندگان مهاجر و حفظ چرخه زیست دریای خزر دارای اهمیت بوده و در معیشت جوامع محلی نیز اثرگذاری مستقیم و نقش مهمی دارد.خلیج گرگان یکی از بزرگترین مخازن آب شیرین متصل به دریای خزر نیز هست و تداوم زندگی بسیاری از جانداران در بزرگ‌ترین دریاچه زمین به اتصال آن با دریا وابسته است.

این پهنه آبی از لحاظ موقعیت جغرافیایی در جنوب شرقی دریای خزر و حوزه شهرستان های بندرترکمن، بندرگز، نوکنده و بهشهر از ۶۰ کیلومتر طول و حداکثر ۱۲ کیلومتر عرض برخوردار بوده و دارای امتداد شرقی – غربی است.